Rzeka Łarpia (do 1961 r. Łarpa)
Germany.png
deutsch

3.jpg
Łarpia widok na ul. Fischerstrasse (stan w roku 1912), obecnie ul. Dolna

To rzeka płynąca w gminie Police – stanowi ona zachodnie, boczne odgałęzienie rzeki Odry (Domiąży). Domiąża ma z kolei szereg odgałęzień, którymi licząc od głównego koryta cieku są: Wietlina, Kanał Skolwiński i Cieśnica. Nad Łarpią położone są Police, Mścięcino. Płynie łagodnym łukiem łącząc od strony zachodniej Cieśnicę (przy północnym cyplu wyspy Skolwiński Ostrów) z Polickim Nurtem (na wysokości południowego przylądka wyspy Długi Ostrów) i rzeką Jasienicą na północy. Odgranicza od stałego lądu rozległą wyspę Polickie Łąki, leżącą pomiędzy jej nurtem a Domiążą. Długość jej koryta wynosi około 5750 m, a szerokość 15 – 100 m.

1.jpg
Łarpia – stan w roku 1900 (część południowa)
2.jpg
Łarpia – stan w roku 1900 (część północna)
4.jpg
Łarpia – stan w roku 1910 (część południowa)

Niemiecka nazwa Larpe jest substytucją fonetyczną niejasnej nazwy słów (od staropolskiego „larwa” lub dolnołużyckiego „larbe”). W dokumentach z roku 1294 występuje jako Policzna Woda (Policka): aquam Politznam. Brzegi rzeki porośnięte są trzciną, sitowiem i różnego rodzaju samosiejek: wierzby, olchy, czarnego bzu itp.

5.jpg
Łarpia – stan w roku 1900 (część południowa)
7.jpg
Łarpia – stan z 1900 roku
8.jpg
Łarpia – stan w roku 1910

W bezpośrednim sąsiedztwie zachodniego brzegu rzeki Łarpi biegną ulice: Dębowa, Wojska Polskiego i Dolna. W rejonie ulicy Dębowej, na tzw. Górze Zamkowej jeszcze w XIX wieku Ludwik Giesebrecht – poeta i archeolog, jako jeden z pierwszych rozpoczął prace wykopaliskowe, które później po II wojnie światowej kontynuował Ryszard Piskulak. W trakcie tych prac na linii dopływu Łarpi, strumienia Heckelwerksbach odkryto wał obronny w kształcie podkowy, a następnie wydobyto szczątki narzędzi, broni z okresu epoki kamiennej i wczesnego średniowiecza.

15.png
Zbroja średniowieczna z okolic Mścięcina
16.png
Naczynia gospodarcze wydobyte z dna Łarpi
——
Prawdopodobnie tutaj znajdowało się cmentarzysko ciałopalne, fragmenty muru obronnego, którego konstrukcja wskazywała, iż był to mur świątyni czyli miejsce kultowe. Na terenach zaś sąsiadujących znaleziono urny grzebalne i urny popielicowe. Ogółem zebrano tutaj 9910 eksponatów.

Przeniesienie średniowiecznego grodu z Mścięcina w okolice dzisiejszego polickiego rynku sprawiło, że rejonem tym przestano się interesować. Ponownie osiedlaniem się ludności nad Łarpią wspominają dokumentaliści z roku 1338 – kiedy wieś Mścięcino stała się własnością Heninnga von Steibeck. Na żyznych polderach w dorzeczu Łarpi powstały wysoce dochodowe pola uprawne. To tam po obu stronach drogi biegnącej nad rzeką, pojawiły się pierwsze murowane mścięcińskie domy oraz place składowe towarów.

6.jpg
Lagerplatz – miejsce składowania towaru
17.png
Śluza na wyspie Polickie Łąki (stan 1925 rok)

W XVI wieku, kiedy zaczęto wprowadzać nazw dróg i ulic nadano drodze nad Łarpią Dorfstrasse (Wiejska), później przemianowując ją na „An der Larpe” (Nad Łarpą). W XVIII wieku zwłaszcza po wpłynięciu na wody Łarpii i Odry dwóch statków wycieczkowych „Delfin” i „Salamandra” i uruchomieniu tu przystani, drogi przyległe do brzegu rzeki podniesiono do rangi ulic z prawdziwego zdarzenia i wyłożono je brukiem. „An der Larpe” połączyła wówczas przystań żeglugową na Łarpi z kościołem mścięcińskim, a później aż z dworcem kolejowym w Mścięcinie. Do dziś nad rzeką zachowało się wiele zabytków (z nieco późniejszego okresu) takich jak ceglany dom (Dębowa nr 5) z budynkiem gospodarczym w stylu szachulcowym z przełomu XIX i XX wieku, zabudowania gospodarcze (nr 7) składające się z parterowego domu i stodoły ryglowej datowanych na XIX/XX wiek. Ciekawe w swej architekturze są też budynki nr 8, 12, 14 i 16 – wszystkie wykonane z czerwonej cegły i również z tego samego okresu.

11.jpg
Łarpia - stan z roku 1930
12.jpg
Rybacy nad Łarpią – rok 1903
13.jpg
Rurociąg nad Łarpią łączący fabrykę „Hydrierwerke” z punktem tankowania statków

Ulicę Nad Łarpą od strony południowej zamykał dawniej kościół zbudowany w stylu ryglowym, a otoczony wieńcem dębów szypułkowych i pomnik poświęcony obywatelom Mścięcina, którzy zginęli w I wojnie światowej.

14.jpg
Kościół w stylu ryglowym
18.png
ulica An der Larpe na początku XIX wieku

Na drugim końcu ulicy, na Górze Zamkowej w 1785 roku Franz von Holzer zbudował wiatrak, który funkcjonował do 1920 roku, kiedy to został zniszczony w wyniku pożaru. W tym też czasie w bezpośrednim sąsiedztwie Łarpy, w północnej części ulicy, w latach dwudziestych ubiegłego stulecia wybudowano pierwszą oczyszczalnię ścieków, która po przebudowie pracuje do dziś (przyjmuje zrzuty ścieków miejskich i rurociągiem tłocznym wysyła je do oczyszczalni do Zakładów Chemicznych „Police” S.A.).

19.png
Nabrzeże od strony Fischerstr. (ob. ul. Dolna)
20.png
Statek pasażerski „Delfin” w przystani rzecznej

Rok 1938 i 1939, kiedy rozpoczęto budowę fabryki benzyny syntetycznej „Hydrierwerke”, dla ochrony tego zakładu nad brzegiem Łarpi ustawiono reflektory przeciwlotnicze a w domu nr 9 zasiedlono obsługę tych urządzeń. Reflektory zostały zniszczone u schyłku wojny a wkraczające na „trofiejnyj teren” wojska radzieckie wyzłomowały ich resztki, a czołgiem wyciągnięto z ziemi kable zasilające, przy okazjo niszcząc i wywożąc kostkę brukową z nawierzchni ulic.

Po likwidacji „Enklawy Polickiej” zimą w 1946/47 roku zaczęły pojawiać się tu pierwsze polskie rodziny. Nikt wówczas nie kojarzył „Larpe” z polską nazwą. Szybko ulicę „An der Larpe” przemianowano na ul. Dębową (od rosnących dębów), a rzekę z rosyjska nazwano Łarpą. Zajmowano się w tym czasie głównie uprawą roli i wypasem bydła na „Polickich Łąkach”. Trochę zmian przyniósł rok 1958, kiedy na otwarcie nowo wybudowanego mostu na Łarpie, przez oddział saperów płk. Bełzy miały zjechać ówczesne władze powiatowe. Poprawiono wówczas nawierzchnię ulic, wycięto trochę samosiejek na brzegach Łarpi, ale nikt wówczas nie zwrócił jakoś uwagi na czystość wody.

21.png
Oddział płk. Bełzy na nowym moście
22.png
Budynek mieszkalny ul. Dębowa 5 (XIX/XX w.)

To co w niej płynie trudno nazwać wodą, koryto rzeki wymaga natychmiastowego oczyszczenia. Warunki odpływu oraz wahania stanów wód Łarpi są powiązane i uzależnione od zjawisk panujących na rzece Odrze i Zalewie Szczecińskim. Celem poprawy tych warunków na przełomie lat 80 i 90 ubiegłego stulecia podjęto próbę poszerzenia połączenia Łarpi poprzez Cieśnicę z Wietliną, wykonując przekop przez północną część Ostrowa Skolwińskiego. W warunkach braku spadku podłoża koryta i bardzo silnym jego zamuleniu zabieg ten nie przyniósł pożądanego efektu. Tym nie mniej okresowo przy silnych prądach wejściowych obserwuje się prędkość przepływu w korycie ok. 0,1 m/s, a przepływ wody szacowany jest na poziomie 5,0 m/s.

Wody Łarpi nie są i nie były praktycznie nigdy objęte systematycznymi badaniami. W okresach jesienno – zimowo – wiosennych z uwagi na powiązania ciekowe z wodami Odry jakość wody Łarpi jest podobna do wody odrzańskiej. W okresie lata, przy wyższych temperaturach i innych niekorzystnych elementach klimatycznych rzeka zachowuje się jak bezodpływowy zbiornik, do którego przez wiele lat odprowadzano znaczne ilości nie dostatecznie oczyszczonych ścieków i w wyniku procesów osadzania – zdeponowane na dnie stanowi dodatkowe źródło zanieczyszczenia wody. W roku 1996 wykonano jednodniową serię badań na trzech stanowiskach dla potrzeb ustalenia warunków odprowadzania ścieków opadowych. Wyniki zestawione poniżej odpowiadają mechanicznie oczyszczonym ściekom komunalnym.

22.jpg
Wskaźnik zanieczyszczeń

Oczyszczenie koryta Łarpi to jedno zagadnienie. Celem drugim jest stworzenie możliwej do realizacji dokumentacji, która zawierałaby szeroko pojętą rekultywację rzeki, a której wykonanie stwarzałoby możliwość wyeliminowania podstawowego źródła zanieczyszczeń i degradacji cieku, jakim były zrzuty ścieków z oczyszczalni komunalnej przy ul. Dębowej i ścieków „dzikich” z ul. Wojska Polskiego i Dolnej. Celem rekultywacji z kolei jest przywrócenie rzece i terenom przyległym walorów rekreacyjno – sportowych i turystyczno krajobrazowych w powiązaniu z pozostałą siecią hydrograficzną.

Wiesław Gaweł

Literatura:
Dzieje Szczecina tom I – G. Labuda
Rys historyczny Polic – W. Gaweł
Ulica Dębowa, w: Gazeta Policka nr 2 /1995/
Charakterystyka hydrograficzna rzeki Łarpi
Gospodarcze znaczenie rzeki Łarpi i terenów nadbrzeżnych
Police i okolice na starej fotografii – B.Frankiewicz, A.Łazowski
Zdjęcia – zbiory własne

O ile nie zaznaczono inaczej, treść tej strony objęta jest licencją Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 License